zaterdag 12 mei 2018

Brav sein ist schwer, Schlimm sein ist auch kein Vergnügen, Marlen Haushofer, 1965 en 1970.(2009 en 2014).

Ik was na het lezen van de Marlen Haushofer- biografie ook wel nieuwsgierig naar haar kinderboeken. Ze is erg bekend geworden en gebleven door deze twee boeken. Ze zijn niet vertaald naar het Nederlands. In Oostenrijk heeft ze er prijzen mee gewonnen, en de boeken worden tot op heden herdrukt; sinds 2006 'in der neuen Rechtschreibung'. 
Ook worden de boeken tegenwoordig samen in één band uitgegeven. Dat is niet zo gek, ze horen bij elkaar. In beide boeken gaat het om de jongetjes Fredi en Buz, broertjes, van 10 en 5 jaar, met hun nichtjes Micky en Lise. In het deel Schlimm sein ist auch kein Vergnügen zijn ze één jaar ouder. 
Het is een soort raamvertelling: Fredi vertelt het verhaal aan zijn tante Susi, die het alter ego van Haushofer is. Zij schrijft de belevenissen van de kinderen op. Zij is de moeder van de twee nichtjes. 
Boekomslag uitgave 2009.
De vier kinderen brengen hun hele zomervakantie door bij opa en oma op het land. Opa en Oma zijn oud, maar kunnen dat blijkbaar nog makkelijk aan, hoewel de kinderen streken uithalen. Dat varieert van stoeien-tot-de-veren-uit-de-kussens vliegen, tot een nachtje alleen het bos in trekken om spoken te ontdekken. Oma is lief en kookt altijd lekkere gerechten, Opa zit op zijn kantoortje achter zijn bureau, en begrijpt de kinderen maar al te goed. 
Er is ook een meid, Kathi, die oud en streng is. En een buurman Stefan met een knecht. Stefan wordt 'bedreigd' door een huwelijk dat hij niet wil.
De kinderen leven in heerlijke omgang met de dieren en de hen omringende natuur. Voral de kleine Lise is gek op alle beesten en kan met ze praten. De kinderen spelen ook in de beek, bouwen daar stuwmeren, en maken 'Hochwasser' mee. 
Het tweede boek, sluit aan bij het eerste. 
'Schlimm' betekent 'ondeugend', ik maakte eerst de vergissing dat het ons 'slim' was. Sowieso vond ik de titels leuk, die nodigden al uit tot lezen. 
Wat vooral zo leuk is aan beide boeken, is dat je een kinderwereld ziet die al lang geleden verloren is geraakt. In dat opzicht deed het me aan Heidi denken. Het ongehinderd buiten in de natuur in de bergen kunnen zijn is tegenwoordig ondenkbaar. In dit leven is er geen televisie, laat staan internet. De kinderen worden gewoon moe van het spelen in de buitenlucht. Het is heerlijk rustgevend, ja idyllisch om je in die kinderlijke belevingswereld onder te dompelen! Overigens lijkt het me voor kinderen van nu nauwelijks nog te pruimen, er gebeurt immers vrij weinig. 
Fredi maakt zich erg kwaad op zijn broertje, dat is soms best grappig. Toch vond ik het soms een hoog Pietje Bell-gehalte krijgen. 
Het is leuk om te weten dat Haushofer zelf zo in een landelijke omgeving groot is geworden, met een vader die houtvester was. 
Bij één van de kritieken las ik ook een punt dat aandacht verdient: het boek speelt nog in een tijd dat 'oorvijgen' uitdelen vrij normaal was. Niet alleen de ouderen doen dat bij de kinderen, ook de grote kinderen slaan de kleintjes. Dat is tegenwoordig niet meer gebruikelijk. 
Dezelf kritiek maakte er ook gewag van, dat er van de hele feministische houding van Haushofer niets doorklinkt in het boek: de man-vrouwrollen zijn helemaal volgens de traditie. Nou klopt dat ook zeker met het leven van Haushofer: ze mag dan in de gaten hebben gehad wat er mankeerde aan de dienstbaarheid van de vrouw aan de man, ze was zelf ook uiterst 'gewoon' in die houding, rebelleerde absoluut niet. Integendeel. 
Wel laat ze door haar eerlijkheid - ook in deze boeken - soms goed zien hoe ze echt denkt. Bijvoorbeeld in Fredi's jaloezie op zijn broertje. 'Eigentlich war ich auch hungrig (wie Buz, AdW), aber ich fürchtete, die Grossmutter würde mir gleich wieder eine Arbeit aufhalsen, und so blieb ich (bij de grootvader, AdW) und versuchte, nicht an Butterbrote zu denken.' - Met zulke staaltjes van zelfinzicht van Fredi wordt het boek zo'n juweeltje! 
Illustratie in beide boeken zijn van Ilon Wikland. 

Ilon Wikland. geboren in 1930 in Estland. Zij illustreerde o.a. boeken van Astrid Lindgren. Kreeg later de Zweedse nationaliteit. 
Een andere illustratie van Wikland, 'Bullerbu-Puppentag'. Met óók kinderen met wipneuzen en rode wangetjes, als bij Haushofer. Voor die kinderen stonden steevast Wiklands eigen kinderen model. :-) 
Schrijfster Marlen Haushofer, die op 50-jarige leeftijd helaas al stierf, in 1970.
Het Duits was erg makkelijk om te lezen, dat is ook wel eens leuk. Ik heb er het woord Jause van geleerd. De vertaling 'vieruurtje', of 'koffietafel' is te weinig gezegd:  
Jause is een Oostenrijks woord voor een koude maaltijd met brood. Vaak kun je een Jausestation vinden in de bergen, waar je kunt rusten tijdens het skiën of wandelen.
Méér dan een vieruurtje. Toch?
Aanvullende informatie:
Ik moet iets toevoegen aan het boek Schlimm sein ist auch kein Vergnügen....
Ik had het nog niet uit, toen ik bovenstaand blog schreef. Ik dacht, 'het kabbelt wel weer even voort, wat zal ik er nog veel over moeten zeggen, over dat jochie met de stekeltjesharen, Fredi, Micky en  de kleine Ilse.'
Maar het liep iets anders uit: 
Er ontstaat brand in het huis van Opa en Oma, door de kleine Buz, die vlees heeft proberen te roken op zolder.  Nu heb ik zelf ooit een brand meegemaakt, ook ontstaan op zolder, ik weet dus precies wat de impact van zoiets is. Misschien heeft Haushofer haar jonge lezers willen sparen voor te veel ernst, maar misschien was het dan ook maar beter geweest als ze dit onderwerp vermeden had. Voor mij is de aanpak van de schrijfster er in elk geval naast. Of ben ik te zeer belast door mijn eigen herinnering? De kleine Buz wordt in de armen gesloten na zijn stommiteit, iedereen slaapt gewoon 's avonds weer in zijn eigen bedje (bluswater, stank en roet, een open verbinding met de hemel ten spijt). De kinderen worden niet eens naar huis terug gestuurd na deze calamiteit. Dat bestaat voor mij allemaal niet, omdat de waarheid bij ons was, dat meubilair op straat stond, het bluswater langs de muren sijpelde, het huis in het stikkedonker stond, de plaats van de brand verkoold was en ingestort, en je je bed niet eens terug kon vinden - laat staan erin slapen. En mijn ouders waren - terecht - kwaad op degene die onachtzaam was geweest.  
Nu goed. 
En dan nog iets:
Het is nu even ondenkbaar dat jongens graag zouden lezen over een meisje dat een jurkje breit, en haar daarmee helpt door voor te stellen strikken aan de schouders te naaien. 
Lief en gezellig is het allemaal wel. Zoals je graag wil dat een kind het heeft... 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten