Beknopte uitgave; vademecum.
Dit is het eerstvolgende boek dat wij hebben afgesproken voor de geschiedenisgroep van Senia; 26 september, bij ons thuis. (Ja Henk, mét koekjes, :-) )
Het bijzondere van dit boek is, dat het een samenvatting is van een driedelige biografie van Röhl, in totaal zo'n 4000 bladzijden (!).
Uitgebreide Engelse versie, respectievelijk deel I: Young Wilhelm,
deel 2: The Kaiser's Personal Monarchy
en deel 3: Into the Abyss of War and Exile
De drie ermee corresponderende Duitse delen.
Röhl gaf deze levensbeschrijving zowel in het Duits als in het Engels uit. In het voorwoord vertelt hij dan ook dat dit boekje gebruikt kan worden als een soort vademecum bij het grotere werk. (Vademecum = boek van klein formaat en beknopte inhoud bestemd als leidraad.)
Goed om vooraf te weten: Zo zag de kaart van Europa er in 1914 uit; Frankrijk, Engeland en Rusland hadden zich verenigd in de Triple Entente, Duitsland, Oosten-Hongarije en Italië in de Driebond (of Triple Alliantie.)
Duitsland (eigenlijk: Wilhelm II) was er op uit om de hegemonie te verwerven in Europa. Engeland was zijn grootste tegenstander in dit streven. Beide zochten steun.
En zo zag Duitsland eruit. Het Duitse Keizerrijk van 1871 tot 1918. Bismarck had alle staten en staatjes, bisdommen en hertogdommen tot een voorlopige eenheid gebracht.
Voor mij was het niet het eerste boek dat ik over Keizer Wilhelm las. In het boek
De ondergang van het oude Europa van Miranda Carter wordt zijn leven ook beschreven, naast dat van Nicolaas II van Rusland, en George V van Engeland. Dat was familie van hem. De ondertitel van dat boek luidt:
Drie dynastieën, één familie en de opmaat tot de Eerste Wereldoorlog. (Ik heb geen blog van dit boek.)
Met de Seniagroep lazen we ooit
Een kleine geschiedenis van de Grote Oorlog 1914-1918, van Koen Koch. Helaas heb ik ook over dit boek geen blog, zodat ik nu alleen het boek zelf nog kan raadplegen. Wilhelm II krijgt daar geen apart hoofdstuk. Zeker kwamen uiteraard de belangrijkste beslissingen, hoofdpersonen en gebeurtenissen uit de Europese politiek aan bod, maar de focus ligt daar op de oorlog zelf. Een beetje verbazingwekkend is het wel, als je de informatie uit de biografie van Röhl ernaast legt!
Wilhelm was een kleinzoon van koningin Victoria van Engeland; zijn moeder Victoria van Saksen-Coburg (Vicky) was de dochter van de koningin. George V van Engeland was Wilhelms neef, en Wilhelm was ook een neef van tsarina Alexandra Fjodorova, gemalin van tsaar Nicolaas.
Victoria, stammoeder van ten minste drie Europese vorstenhuizen.
Vooral via Carter was ik dus al bekend met - wat ik dan maar noem: - de gekte van Wilhelm II. Die wordt teruggevoerd tot zijn misvorming en de consequenties daarvan voor zijn verdere leven. Bij zijn geboorte was er sprake van een stuitligging. Bovendien kwam de arts rijkelijk laat, zijn vader had hem te laat geroepen. Wilhelm kwam ter wereld met een gescheurde nekzenuw. hetgeen betekende dat zijn linkerarm voor zijn leven verlamd was, en in groei achterbleef. Er werd van alles geprobeerd om die arm toch in beweging te krijgen, een heel scala aan uiterst pijnlijke therapieën. Was zodoende zijn lichamelijke opvoeding meedogenloos en pijnlijk, zijn emotionele opvoeding was niet minder hard en streng. Daarbij kwam nog eens, dat zijn moeder ambivalent tegenover hem stond, dan weer té dichtbij, dan weer leek zij niet van hem te houden. Zij oefende bijvoorbeeld voortdurend kritiek op hem uit.
Wilhelms moeder, Victoria (Vicky genaamd) bij haar lezende zoon. Vicky vond de handicap van haar zoon 'walgelijk en schandelijk.'
Dat dit allemaal grote psychische gevolgen had, was geen wonder. Dat zeggen wij met de psychologische kennis van nu. Wilhelm vond compensatie in het Pruisische leger, waar hij zich heerlijk voelde. Hij hield van uniformen, van paraderen, en omgaf zich graag met jonge officieren. Wilhelm werd jong keizer, omdat zijn vader vroeg overleed als gevolg van kanker. In 1988 was het zogenaamde
Driekeizerjaar: de oude keizer Wilhelm I overleed, de nieuwe, Frederik II, was slechts enkele maanden keizer, waarna Wilhelm II de troon besteeg.
Van links naar rechts: Keizer Wilhelm I, Keizer Frederik II, en Keizer Wilhelm II.
Frederik (vader Wilhelm II) leed aan keelkanker en stierf al vrij snel na zijn troonsbestijging.
Wilhelm geloofde in een koningschap à la Roi Soleil, zag het koningschap als van God gegeven, en duldde geen tegenspraak. Hij verzamelde jaknikkers om zich heen (geen rijkskanseliers, maar hovelingen, zoals Röhl het formuleert). Toch was al die zekerheid en grootdoenerij uiterlijk vertoon, als de zaken niet gingen zoals hij zich had voorgesteld, stortte de keizer helemaal in. Hij kon vreselijk onbeschoft zijn, lelijk schelden, en gedroeg zich soms diplomatiek heel gevaarlijk. Denk bijvoorbeeld aan het Krügertelegram. Dat stuurde hij in 1896 aan Krüger, toen die de Britten verslagen had in Transvaal. Het deed de Duits-Britse verhoudingen zeer verslechteren. Wilhelm gaf zijn ministers de schuld.
Tekst van het Krüger-telegram.
De vergelijking met Trump valt op! Trump is zeker niet de eerste dwaas met zo veel macht!
Wilhelm ontsloeg ook Bismarck, wat een groot verlies voor Duitsland en de diplomatie betekende.
Otto von Bismarck; ontwierp het Duitse keizerrijk, 1871. Werd daarvan rijkskanselier.
Bismarck was een groot staatsman, die het grote maar verdeelde Duitsland verenigd had. Hij volgde een politiek van machtsevenwicht in de wereld. Wilhelm II moest daar niets van hebben, uiteindelijk was hij uit op de wereldheerschappij van Duitsland. en ontsloeg ''de loods'.
Bismarck, 'de loods' verlaat het schip van staat.
In zijn plaats stelde Wilhelm Von Bülow aan. Bernhard von Bülow steunde het militarisme van Wilhelm en diens imperialistische streven.
De macchiavellistische Bernhard von Bülow, kwam ten val met de Daily Telegraph-affaire (zie beneden).
[Macchiavellisme: Binnen de staatkunde wordt ermee bedoeld dat men de ideeën van Machiavelli uitvoert, zoals geschreven in enkele van zijn boeken, voornamelijk De vorst. Hierbij gaat het over de manieren waarop men macht verkrijgt, hoe men de macht behoudt en wanneer men ophoudt met de macht nastreven.]
Ik geef nu de indeling van het boek:
I.
De gekwelde prins van Pruisen 1859-1888
De moord op de ziel van een troonopvolger
Ambivalent moederschap
Een gewaagd opvoedingsexperiment
Georg Ernst Hinzpeter, circa 1907; was belast met de opvoeding van Wilhelm II. Was buitengewoon hard.
Het conflict met zijn ouders
Het driekeizerjaar 1888 en de troonsbestijging.
II.
De anachronistische autocraat (1888-1900)
Bij de gratie Gods, en niets anders
De val van Bismarck (1889-1890)
De vestiging van de persoonlijke monarchie 1890-1897
De kanselier als hoveling:
Het onfrisse systeem-Bülow (1897-1909)
Von Bülow, Keizer Wilhelm II en Rudolf von Valentini aan boord van de Hohenzollern, 1908; het schip waarop de keizer elk jaar naar Noorwegen voer. Er werden nooit vrouwen toegelaten. Was Wilhelm ook homoseksueel, net als Von Bülow, en sommige officieren?
III.
De oeverloze expansionist (1896-1908)
Uitdaging aan Europa:
Weltmachtpolitik en oorlogsvloot
HMS Dreadnought in 1906. Engels.
De ondergang van de SMS Seydlitz in het Skagerrak, 1916.
Wilhelm wilde een oorlogsvloot zoals de Engelsen die hadden. Von Tirpitz was de admiraal die hem hierin terzijde stond. Ook poogde hij koloniën te verwerven. Beide strevingen mislukten.
De Russisch-Japanse oorlog en het keizertreffen op Björkö (1904-1905)
Oorlog in het westen? De landing bij Tanger
en het fiasco van Algeciras (1905-190^)
De Duits-Britse tegenstelling wordt scherper.
IV.
De met schandalen omgeven soeverein (1906-1909)
De affaire Eulenburg (1906-1909)
Bülow verraadt de keizer:
De Daily Telegraph-crisis 1908-1909:
De kanselierscarrousel van 1909:
Van Bülow naar Bethmann-Hollweg
[Onder de Eulenburgaffaire, wordt de controverse verstaan rond een reeks van militaire en burgerlijke rechtszaken over homoseksueel gedrag ten overstaan van prominente leden van het kabinet en de hofhouding van de keizer in de periode 1907 tot 1909.
Journalist Maximilian Harden onthulde de Eulenburg-affaire. Het was maar een geluk dat de journalistiek bepaalde zaken naar buiten bracht. Ook was de democratie al in werking, al waren mensen als Wilhelm (en later Hitler) daar helemaal niet blij mee. Maar de publieke opinie speelde al wel degelijk een rol in die tijd.
Journalist
Maximilian Harden bracht op 6 april 1906 in zijn tijdschrift Die Zukunft de vermeende homoseksualiteit aan het licht van prins
Philipp von Eulenburg-Hertefeld, een vriend en adviseur van keizer Wilhelm, en graaf
Kuno von Moltke, de militair commandant van Berlijn.
Philipp zu Eulenburg, grote vriend van de keizer.
Er volgde een opbod van beschuldigingen, met als gevolg dat de kring van homoseksuelen rond de keizer bekend kwam te staan als de ‘
Liebenberger Kreis’, naar Eulenburgs slot Liebenberg, waar keizer Wilhelm en zijn hovelingen vaak bivakkeerden. Deze zogenaamde 'Hofkamarilla' zou een occulte politieke invloed op de keizer uitoefenen en zo het strijdbare imago van de monarchie ernstige schade toebrengen.
Kuno von Moltke; dit is een andere Von Moltke dan de generaal uit de Eerste Wereldoorlog.
De affaire, gevoed door ettelijke sensationele meineed- en lasterprocessen, wekte internationale belangstelling op en wordt dikwijls beschouwd als het grootste schandaal van het
Duitse Keizerrijk. Eulenburg en Moltke moesten het veld ruimen.
Kuno von Moltke; dit is een andere Von Moltke dan de generaal uit de Eerste Wereldoorlog.Veel reputaties van belangrijke, vaak adellijke mannen werden geruïneerd. Het schandaal leidde tot de eerste grote publieke discussies over
homoseksualiteit in
Duitsland.]
Helmuth von Moltke, leidde de Duitse operatie tegen Frankrijk in de Eerste Wereldoorlog
Theobald von Bethmann Hollweg, de nieuwe rijkskanselier na Von Bülow.
[Enige toelichting bij de Daily Telegraph-crisis:
Wilhelm had het volgende laten schrijven in de Daily Telegraph:
YOU English are mad, mad, mad as March hares. What has come over you that you are so completely given over to suspi- cions quite unworthy of a great nation? . . . The prevailing sentiment among large sections of the middle and lower classes of my own people is not friendly to England. I am, therefore, so to speak, in a minority in my own land, but it is a minority of the best elements, just as it is in England with respect to Germany . . . I strive without ceasing to improve relations, and you retort that I am your arch-enemy, you make it very hard for me. Why is it?']
Het leidde tot de zoveelste diplomatieke rel.
Von Bülow had niets gedaan om te voorkomen dat dit interview geplaatst werd. Het kostte Wilhelm heel veel goodwill in Engeland en in de rest van de wereld, terwijl hij het omgekeerde had geprobeerd te bereiken. Hij kwam erdoor in een depressie terecht.]
V.
De oorlogszuchtige krijgsheer (1908-1914)
De Bosnische crisis 1908-1909
De "Pantersprong' naar Agadir (1911)
Ondanks verhoogde oorlogsdreiging gaat
de vlootuitbreiding door 1911-1912
De mislukte missie van Haldane 1912
Onrust op de Balkan en het eerste besluit om oorlog
te voeren (november 1912)
De oorlog wordt uitgesteld:
de 'krijgsraad'van 8 december 1912
De uitgestelde oorlog komt dichterbij (1913-1914)
De keizer tijdens de Julicrisis van 1914
[Julicrisis:
Het Juli-ultimatum of het Oostenrijks-Hongaars ultimatum aan Servië was een ultimatum dat Oostenrijk-Hongarije op 23 juli 1914 stelde aan de regering van Servië, als gevolg van de moord op de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdinand in Sarajevo. Het ultimatum eiste kortweg dat de zaak tot de bodem werd uitgezocht, maar eiste dat Servië zich daarvoor wel een diepgaande inbreuk op de soevereiniteit moest laten welgevallen, onder meer door het toelaten van Oostenrijkse politiebeambten. Servië stemde met alle eisen in, op één na, waarna Oostenrijk de zaak op scherp zette en met oorlog dreigde. Hierdoor kwam een kettingreactie op gang, die tot de Eerste Wereldoorlog leidde.
Het Juli-ultimatum wordt veelal niet als een ultimatum in de letterlijke zin beschouwd, omdat het als onvervulbaar wordt gezien. Het ultimatum is veeleer een maatregel om een
casus belli te creëren, waardoor Oostenrijk-Hongarije Servië zou kunnen binnenvallen.]
1914, moord op Frans Ferdinand door Gavrilo Prinzip
Gavrilo Prinzip
VI.
Een strijders Gods met grootheidswaanzin (1914-1918)
De oorlogsdoelen van de keizer
De onmacht van de Oberste Kriegsherr in oorlogstijd
Ineenstorting en vlucht: de ondergang van '
de Hohenzollern-monarchie
Genealogie van het Huis Hohenzollern; de dynastie dateert vanaf 1061 en verdween samen met Wilhelm II in 1918.
Ik vrees dat het onleesbaar is, het is maar om een indruk te hebben.
VII.
De wraakzuchtige balling 1918-1941
Een nieuw leven in Amerongen en Doorn
De rabiate antisemiet in ballingschap
De keizer en Hitler.
Buste Wilhelm te Doorn
Even nog een terzijde: Wilhelm was gewoon zijn mismaakte linkerhand te verbergen. Zie het boekomslag.
Huis Doorn
Juliana te gast in Huis Doorn; links de ex-kroonprins, rechts de ex-keizer.
Zijne Majesteit was gek op uniformen. Soms verkleedde hij zich zes maal op een dag.
Hier met de punthelm.
Wilhelm II was sterk anti-semitisch. Uit zijn opvattingen begrijp je dat hij net als Hitler overal Joodse complotten meende te zien. Hij steunde dus Hitler van harte in diens politiek. Hitler ging waarmaken wat hem niet gelukt was!
Uitsnede uit de Menenpoort, Ieper; op deze poort staan alle namen van de in de Grote Oorlog vermiste soldaten.
Een van de vele Ieper-begraafplaatsen, Eerste Wereldoorlog. Wilhelm II was een verschrikkelijke man die nooit heeft beseft wat hij miljoenen mensen heeft aangedaan. Acht en een half miljoen mensen vonden de dood. De oorlog was een zinloze gruwel, speelde zich af in loopgraven en met onder andere gas. Er werd gevochten om centimeters.
Desalniettemin was Wilhelm II in Nederland in 1918 van harte welkom, en is hij nooit voor oorlogsmisdaden vervolgd. Integendeel: zijn rijkdommen reisden met hem mee. Hij kon een leven in grote staat blijven voeren.
De auteur, John C.G. Röhl. Hij is een Brits historicus, zoon van een Duitse vader en een Britse moeder. Geboren 1938.
Zeer duidelijk, en eerlijk geschreven, ik heb ervan genoten! (Al was het onderwerp verschrikkelijk!)
