De krimoorlog, of De vernedering van Rusland; Orlando Figes, 2010

Boekomslag

Voor de Senia-leesgroep zouden we De Krimoorlog lezen, van Orlando Figes. Helaas was het boek in herdruk. Juist toen brak de crisis van 2014 uit, eerst in het westen van Oekraïne, Kiev en omstreken. De crisis sloeg over naar de Krim. Na een referendum werd dat gebied  geannexeerd door Rusland.

Voor ons Senia-lezers waren die gebeurtenissen natuurlijk een reden te meer dit boek over de oorlog die woedde van 1853 - 1856 gráág te willen lezen. Al vonden sommigen het ook wel een heel dikke pil, en  hadden weer anderen een beetje hun buik vol van oorlogsboeken.

Ik zelf heb van allebei die dingen geen last. Ik heb het boek dan ook inmiddels voor mijzelf gekocht (de dure uitgave is nog gewoon verkrijgbaar) en intussen ook gelezen. Als het nog op de leeslijst komt, prima: dan lees ik het nog een keer. Dat kan zeker geen kwaad, want het boek staat zo vol met informatie, dat het lang niet in één keer je bezit is.

Het boek gaat uitvoerig in op de voorgeschiedenis, de oorlog zelf, en de nasleep ervan. Het leest als een trein, ondanks de zee aan feiten.

Om een globaal overzicht te krijgen, is het misschien handig onderstaand filmpje van de Schooltelevisie even te bekijken: 

Samenvatting Schooltelevsie

Van de voorgeschiedenis is vooral belangrijk te weten, dat de kern van de problemen in het Heilige Land lag: er werd - ook toen al - nogal gevochten om de plaats van Jezus' geboorte en dood. Degene die de sleutel had van de geboortekerk, en die het recht had het dak te repareren (!) van de Heilig Grafkerk had in feite de zeggenschap over de kerken.

De Russen matigden zich de rol aan van de beschermers van het christendom. Zij bestreden de Turken (Jeruzalem lag toen nog in het Ottomaanse rijk) omdat zij vonden dat die de christenen niet genoeg beschermden.

Engeland voelde zich, deels terecht, deels onterecht, bedreigd door de Russen. Onder andere dachten zij dat de Russen het op 'hun' India voorzien hadden.

Turkije was 'de zieke man van Europa', zei de tsaar. Het rijk was intern verdeeld, en moest zich verweren tegen de expansiedrift van Engeland en Frankrijk. In deze oorlog echter kozen de Fransen en Engelsen de kant van de Turken tegen de Russen. Later sloten ook de Sardiniërs zich hierbij aan. Rusland kreeg de verdachtmaking dat ze alleen maar op gebiedsuitbreiding uit waren. Vooral het bezit van de 'warme zeehavens' in de Zwarte Zee konden de Britten niet verdragen.

Het was bijzonder dat christenen (westersen) en moslims in deze oorlog zij aan zij vochten.

De volgende documentaire geeft meer informatie, maar duurt wel erg lang:

The Crimean War, full documentary, 2 uur 18 minuten.

Als Figes de gehele voorgeschiedenis behandeld heeft, komt de Krimoorlog zelf aan bod. (de Russen spreken liever van de Oosterse Oorlog, de Engelsen van de Russische Oorlog.) De eerste slag vond plaats in de Donaulanden met de inval van de Russen tegen de Turken, en de slag bij Sinop. De Turken wonnen in de Donaulanden, de Russen de zeeslag bij Sinop.

Dan volgt de slag aan de Alma. Het is een indrukwekkend stuk oorlogvoering: langs de kust vaart de geallieerde vloot, alle masten van de zeilboten samen lijken wel een varende stad, zegt een ooggetuige.

Kaart van de slag bij de Alma; het kaartje in het boek is veel duidelijker.

Het is het beste om de veldslagen te lezen met de kaartjes in het boek erbij, dan begrijp je veel beter wat er aan de hand is.

Er volgen nog de slag bij Balaklava en bij Inkerman. Het langst duurt het beleg van Sebastopol, meer dan een jaar is het, voordat Sebastopol valt. De generaals Januari en Februari moesten het meeste werk doen voor de Russen. Bedoeld was: de koude winter. Rusland teerde nog op zijn roem van de strijd tegen Napoleon, die de Russen in 1812 gewonnen hadden. En ontegenzeggelijk hadden de Fransen, maar meer nog de Engelsen, het geweldig moeilijk. Ze waren niet berekend op de kou, en werden ook niet goed bevoorraad met eten en brandstof. De Fransen wisten veel meer van dit soort zaken, ze waren beter voorzien en ook veel 'zelfredzamer': ze konden zelf koken, bouwden hutjes, legden vuren aan.

Hutjes van de troepen; de Engelsen konden veel leren van de Fransen.

Allemaal dingen waarop de Engelsen niet waren ingericht - al leerden ze gaandeweg steeds meer. In het laatste deel van de oorlog waren zij juist weer veel handiger en slimmer dan de Fransen.

In deze oorlog is Florence Nightingale heel beroemd geworden. Zij was directrice van een ziekenhuis, en werd beroemd omdat ze zoveel soldaten het leven had gered. Ze werd vereerd als een heilige, was 'de vrouw met de lamp' (die in het donker nog de patiënten naliep).

Florence Nightingale; heerste volgens Figes 'als een grootvorstin' in het ziekenhuis te Scutari.

Maar werd als een heilige vereerd, zijnde 'the lady with the lamp.'

Merkwaardig is het dan weer te lezen, dat er in haar ziekenhuis helemaal niet minder mensen omkwamen dan elders. (Zij zat in Scutari, oostelijk van Constantinopel.) Later bleek, dat het ziekenhuis gebouwd was op een beerput, dat lekte. God weet liep die rotzooi zo naar de drinkwatervoorziening....

Ziekte kwam heel veel voor, vooral cholera. Mensen dachten toen nog, dat ziektes door de lucht over waaiden, en zo besmetting veroorzaakten. Dat wist ik ook al uit het mooie boek van Auke van der Woud. Het duurde even voor men de noodzaak van hygiëne begreep.

Figes is minder enthousiast over Nightingale dan over de Russische arts Pirigov.

Nikolaj Pirigov, oorlogsgeneeskundge; portret door Ilja Repin

Hij ontwikkelde een systeem om de grote hoeveelheid slachtoffers beter te kunnen verwerken; eerst kwamen de ergst verwonden aan de beurt, dan de wat minder erge, enzovoorts. Bovendien begon hij met het gebruik van verdovende middelen, wat op een heleboel minder pijn kwam te staan van de arme gewonden. (De wonden die geslagen werden waren groot en vreselijk. Het kostte meestal meteen een arm of been.) Verder zag hij in, dat een vriendelijke, goed verzorgde en verzorgende verpleegster heel belangrijk was voor de mannen.

Voor Rusland berustte het hoogste gezag bij tsaar Nicolaas I. Hij stierf in 1855, en werd opgevolgd door zijn zoon Alexander II.

Nicolaas I

Alexander II

Beide mannen waren volgens Figes overtuigd religieus in hun opzet. In Frankrijk lag de leiding bij Lodewijk Napoleon, Keizer Napoleon III, zoals hij zichzelf noemde.

Napoleon III

In Engeland regeerde Queen Victoria, maar de macht lag bij regering en parlement, o.a. Palmerston, en lord Aberdeen. Raglan was een der generaals.

Zo mooi jong was Victoria nog in die dagen. 

In Turkije had sultan Abdülmecid de macht in handen.

Sultan Abdülmecid

In 1856 werd de Vrede van Parijs getekend. Deze werd in het algemeen als een vernedering voor Rusland gezien, vooral ook door de Russen zelf. Maar de geallieerden wilden niet anders, Rusland moest een toontje lager zingen. Voor alles moesten zij uit de Zwarte Zee weg, terwijl de Engelsen er mochten blijven. Dat zette kwaad bloed. 

Tolstoi heeft deelgenomen aan de Krimoorlog. Hij verwerkte zijn ervaringen in zijn dagboeken en brieven, en in zijn Sketches of Sebastopol. In romanvorm kwamen veel van zijn ervaringen terecht in zijn boek Oorlog en Vrede.

Tolstoi in 1851

De Krimoorlog had verstrekkende gevolgen. Rusland was altijd bang geweest voor Oostenrijk-Hongarije, een enorme macht die onder meer de Donaulanden in zijn bezit had; tezamen vormden zij het grote Habsburgse rijk. Het strekte zich tot en met Italië uit. Maar de macht van de Habsburgers werd juist ingeperkt, ook in de jaren na de Krimoorlog.

De afkeer van Rusland voor het westen was enorm. Zij streefden er na de Krimoorlog naar hun gebied naar het oosten toe uit te breiden. Rusland was altijd al half Europees, half Aziatisch. Men sprak van het panslavisme. Dergelijke ideeën werden populair onder intellectuelen en bestuurders. Behalve op Azië richtten die veroveringen/steungebieden zich vooral op Servië. De Russen steunden de Serven in hun streven los te komen van de Turken. Ook Bosnië en Bulgarije volgden. Vandaar ook het loskomen van het Habsburgse rijk.

Zo kwam er na de Krimoorlog toch nog de Russische gebiedsuitbreiding waar vooral de Britten zo bang voor waren geweest.

Er kwam ook een einde aan de heerschappij van het Habsburgse rijk in Italië, dat met de Krimoorlog begon aan zijn zelfstandigwording.

Verder veranderde de Europese kaart wat betreft Polen en Duitsland. Ook vonden er tal van ethnische zuiveringen plaats, bijvoorbeeld onder de Krimtataren, die grotendeels verdreven werden. Dat gold ook voor moslims op de Balkan.  

Een belangrijke rol tijdens de oorlog was weggelegd voor de pers in Groot-Brittanië, met name door de verslagen van Sir William H. Russell, correspondent voor de Time. Zie HIER voor een kopie van een boek van hem. De media werden toen 'De Vierde Macht' genoemd, waar regering en parlement niet meer omheen konden.

Een goed en kort geschreven verslag van de Krimoorlog staat hier in de histotheek. En ten slotte werd ik nog verrast door een speciale site over de Krimoorlog.

De gruwelverhalen in deze oorlog liegen er ook niet om: talloze wreedheden, heel veel doden en gewonden, zieken, nutteloze veldslagen, verkeerde inschattingen, dodelijke twijfels van de heren generaals: alles wat de Eerste Wereldoorlog zo afschuwelijk maakte, het kwam hier al net zo hard voor.

Je merkt ook, dat de nieuwe tijd zijn intrede begint te maken. Onder andere met het Miniégeweer, dat scherper en van verder weg kon schieten dan enig ouder geweer.

Er wordt gezegd, dat dit de laatste oorlog was die volgens ridderlijke codes gevochten werd. Ik vind dat moeilijk in te zien, bij alle ellende die ik in dit boek onder ogen ben gekomen.

Thin red line, in de slag bij Balaklava; prototype voor elk standhouden met een kleine (smalle) verdediging.

Wel was opmerkelijk, dat er op enkele momenten in de oorlog een soort vriendschap aan het ontstaan was tussen de Russen en bijvoorbeeld de Fransen. Bijvoorbeeld kwam dit aan het eind van de oorlog voor, toen ze samen zelfs champagne dronken.

De oorlog heeft trouwens ook nog bijgedragen aan de volgende verandering in Rusland: de soldaten waren arme sloebers, lijfeigenen, die van niks wisten. Ze hadden ook geen enkele betekenis als mens voor  de machthebbers, het was kanonnenvoer. Ze waren slecht gekleed en gevoed, slecht uitgerust, en ze werden om de haverklap gegeseld. Dergelijke straffen kwamen trouwens ook in de andere legers voor. De Krimoorlog heeft mede geholpen aan een betere behandeling van de soldaten, en trouwens in Rusland voor de emancipatie in het algemeen van de boeren.

De rol van de pers was in dit opzicht ook belangrijk: de gewone soldaat kreeg eindelijk de aandacht die hij verdiende. Meer dan de officier, die altijd wel veilig was, soms een luxe leventje leidde aan het front (!) en ook genoeg te eten had.

Een blijk van deze veranderde opvattingen was de aandacht voor de oorlogsgraven. 

Tenslotte nog een beeld uit de oorlog:

Het Balaklava Kamp